Kredyty indeksowane do walut obcych, takich jak frank szwajcarski, od wielu lat budzą liczne kontrowersje w Polsce. Wielu kredytobiorców zastanawia się, czy ich umowa kredytowa może zostać unieważniona oraz kiedy warto podjąć działania prawne w tej sprawie. Kluczowe znaczenie w tej dyskusji ma uchwała Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 r. (sygn. akt III CZP 25/22), która rzuciła nowe światło na kwestie prawne związane z tego rodzaju zobowiązaniami.

Co to jest kredyt indeksowany?
Kredyt indeksowany to rodzaj kredytu, którego wartość w złotówkach jest powiązana z kursem obcej waluty. Kwota kredytu wyrażona jest w złotych polskich, a samo saldo zadłużenia już w walucie obcej. Saldo kredytu ustalane jest w oparciu o kurs wymiany waluty obcej, do której kredyt się odwołuje.
W praktyce oznacza to, że wysokość raty oraz saldo zadłużenia kredytobiorcy mogą się zmieniać w zależności od wahań kursu waluty. Najczęściej spotykanymi są kredyty powiązane z frankiem szwajcarskim, tzw. „kredyty frankowe”. Kredyty te były szczególnie popularne w latach 2000-2010, gdy frank szwajcarski wydawał się stabilną walutą o niskim oprocentowaniu i tak też był przedstawiany ubiegającym się o kredyt.
Niestety, gwałtowny wzrost kursu franka doprowadził wielu kredytobiorców do trudnej sytuacji finansowej. Praktyka pokazuje, że bardzo często kredytobiorcy nie otrzymywali rzetelnych informacji odnoszących się do umów: tak mechanizmu ich funkcjonowania jak i ryzyk, w tym ryzyka walutowego. Wzrost kursu waluty obcej powoduje bowiem wzrost kapitału kredytu, który kredytobiorca ma zwrócić razem z odsetkami w walucie, w której osiąga dochody. Spłacając zatem kredyt w złotych polskich, płacimy wyższe raty przy wzroście waluty obcej.
Wzrost kursu oznacza jednak nie tylko wzrost bieżącej raty kredytu, ale zatem także wzrost kapitału do zwrotu. Mechanizm ten nie jest jednak intuicyjny. Dodatkowo w analizowanych sprawach obserwujemy, że najczęściej nie było przekazywanych informacji o ryzykach wzrostu kursu waluty obcej i konsekwencji takiego stanu rzeczy.


Wadliwe postanowienia umowne
Niedozwolone postanowienia umowne, zwane również klauzulami abuzywnymi, to zapisy w umowach z konsumentami, które kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy (art. 385¹ Kodeksu cywilnego). Jeżeli postanowienia umowne odnoszą się do głównych świadczeń strony, to są badane pod kątem ich potencjalnie niedozwolonego charakteru wtedy, gdy są niejednoznacznie określone.
Klauzule niedozwolone (inaczej abuzywne) nie wiążą konsumenta z mocy prawa, choć umowa w pozostałej części pozostaje w mocy, o ile może funkcjonować bez tych zapisów.
Typowe przykłady niedozwolonych postanowień umownych to zapisy jednostronnie przyznające prawo do zmiany warunków umowy przez przedsiębiorcę, wyłączenie odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania lub narzucanie konsumentowi niekorzystnych zasad odstąpienia od umowy. Aby postanowienie zostało uznane za abuzywne, musi znajdować się w umowie zawartej z konsumentem i nie być indywidualnie uzgodnione z nim podczas negocjacji. Takie klauzule są często przedmiotem sporów sądowych, zwłaszcza w umowach kredytowych, gdzie mogą wpływać na równowagę praw i obowiązków stron.
W przypadku umów kredytów indeksowanych lub denominowanych badane postanowienia umowne odnoszą się właśnie do powiązania z walutą obcą. Samo powiązanie kredytu z walutą obcą stanowi postanowienie umowne i jest ono badane pod kątem jednoznaczności i transparentności. Istotnym jest czy podmiot udzielający kredytu konsumentowi przekazał rzetelnie wszystkie informacje odnoszące się do ryzyka walutowego.
Wadliwym jest także mechanizm samego przeliczenia do waluty obcej, gdy kredytodawca ustala jednostronnie kurs przeliczenia. Skutkiem takiego ukształtowania postanowienia umownego w kredytach indeksowanych jest jednostronne ustalenie przez podmiot udzielający kredytu zobowiązania do zwrotu kwoty kredytu przez konsumenta: tak salda zadłużenia jak i rat kapitałowo-odsetkowych. Taki mechanizm oznacza, że strona silniejsza decyduje jednostronnie o długu podmiotu słabszego.
Podobnie rzecz ma się w kredytach denominowanych. Dodatkowo, w kredycie denominowanym, wskutek stosowania własnych kursów przeliczeniowych udzielający kredytu denominowanego decyduje o własnym obowiązku co do wysokości udostępnienia kwoty w złotych polskich.

Powyżej opisany mechanizm stosowania własnych kursów przeliczeniowych przez kredytodawcę uznany został w orzecznictwie za niedozwolone postanowienia umowne. Orzecznictwo wskazuje także, że ustalenie takich wad stanowi o kierunku nieważności umowy jako niewykonalnej.
Orzecznictwo w sprawach tzw „kredytów frankowych” kształtowało się latami, a istotnym podsumowaniem dorobku jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2024 r., sygn. akt III CZP 25/22.
Uchwała Sądu Najwyższego III CZP 25/22 z 25 kwietnia 2024 r.
Uchwała Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2024 r. (III CZP 25/22) stanowi istotny punkt odniesienia dla osób zainteresowanych unieważnieniem kredytu indeksowanego.
Uchwała wydana została przez pełen skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego.
W tej uchwale Sąd Najwyższy orzekł między innymi, że:
- nie można zastąpić niedozwolonego postanowienia umownego innym postanowieniem wynikającym z przepisów prawa lub zwyczajów
W przypadku uznania, że postanowienie umowne kredytu indeksowanego lub denominowanego, które odnosi się do sposobu określania kursu waluty obcej, jest niedozwolonym postanowieniem umownym, to takie postanowienie nie wiąże konsumenta. Sąd Najwyższy potwierdził natomiast, że luki tak powstałej nie można uzupełniać przepisami prawa czy regułami wynikającymi ze zwyczajów.
- w przypadku, gdy niemożliwym jest ustalenie wiążącego strony kursu przeliczeniowego, umowa kredytu indeksowanego lub denominowanego nie wiąże także w pozostałym zakresie.
Jak wyżej wskazano, niedozwolone postanowienie umowne jest bezskuteczne wobec konsumenta. Oznacza to lukę w umowie. Luka taka, w zakresie klauzul przeliczeniowych do waluty obcej, nie może być uzupełniona przepisami prawa ani regułami wynikającymi ze zwyczajów.
Klauzule przeliczeniowe w umowach kredytów indeksowanych i denominowanych stanowią istotne elementy tych rodzajów umów. Stanowią o ich charakterze i wskazują na typ umowy. Tym samym taka luka niemożliwa do uzupełnienia pociąga za sobą upadek całej umowy.
- Każda ze stron nieważnej umowy może żądać zwrotu nienależnego świadczenia uiszczanego w poczet umowy. Roszczenia stron są niezależne wobec siebie.
Nieważność umowy kredytu oznacza, że nie było podstaw do wypłaty kredytu ani do jego spłaty. Nie było bowiem od początku umowy, z której wynikałyby takie obowiązki. Świadczenia uiszczane w poczet nieważnej umowy są zatem nienależne. Tym samym kredytobiorca może żądać zwrotu dotychczasowych wpłat (raty, prowizje, opłaty około-kredytowe). Bank udzielający kredytu może natomiast żądać zwrotu udostępnionej kwoty. Roszczenia stron są niezależne.
Niedozwolone klauzule umowne mogą zatem prowadzić do unieważnienia całej umowy kredytowej. Jeżeli klauzule dotyczące indeksacji kredytu do waluty obcej są niezgodne z prawem lub rażąco naruszają interesy konsumenta, kredytobiorca ma prawo domagać się ich wyeliminowania.
Skutkiem nieważności jest możliwość żądania przez kredytobiorcę zwrotu dotychczasowych płatności w poczet umowy kredytu. Należy jednak pamiętać, że podobne uprawnienie posiada bank w zakresie zwrotu nienależnych świadczeń. Powyższe oznacza, iż wskutek nieważności umowy kredytu rozliczenie odbywa się do wysokości kwoty kapitału uruchomionego przez bank.
Kiedy warto działać?
Jeżeli posiadasz kredyt indeksowany lub denominowany i podejrzewasz, że zawiera on klauzule abuzywne, warto jak najszybciej skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w sprawach kredytowych. Kluczowe kroki, które warto podjąć, to:
Analiza umowy kredytowej
Radca prawny dokładnie przeanalizuje Twoją umowę pod kątem zgodności z obowiązującymi przepisami prawa oraz ewentualnych klauzul abuzywnych.
Zgromadzenie dokumentacji
Przygotowanie wszelkich dokumentów związanych z kredytem, takich jak harmonogram spłat, aneksy czy korespondencja z bankiem.
Podjęcie działań prawnych
Jeżeli analiza wykaże, że umowa zawiera niedozwolone klauzule, możliwe jest wniesienie pozwu o unieważnienie umowy lub zmianę jej warunków.
Jakie korzyści płyną z unieważnienia kredytu?
Unieważnienie umowy kredytowej może przynieść kredytobiorcy wymierne korzyści, takie jak:
- Zwrot nadpłaconych kwot wynikających z indeksacji kredytu.
- W niektórych przypadkach, całkowite wyeliminowanie zobowiązania wobec banku.
- Upadek zabezpieczeń takich jak np. hipoteka na rzecz banku.
Dlaczego warto skorzystać z pomocy kancelarii prawnej?
Spory z bankami dotyczące kredytów indeksowanych są złożone i wymagają specjalistycznej wiedzy prawnej. W Kancelarii Radcy Prawnego Anny Kuprewicz oferujemy kompleksową pomoc prawną, w tym:
- Analizę umowy kredytowej i wskazanie możliwych działań.
- Przygotowanie pozwu i reprezentację przed sądem.
- Negocjacje z bankiem w celu osiągnięcia korzystnego porozumienia.
Nasze doświadczenie w sprawach kredytowych pozwala nam skutecznie bronić interesów naszych klientów.

Czy Twoja umowa kredytowa również może być unieważniona?
Kredyt indeksowany może być unieważniony, jeśli zawiera klauzule abuzywne naruszające interesy konsumenta. Jeżeli posiadasz kredyt indeksowany, warto jak najszybciej skonsultować się z prawnikiem i podjąć działania w celu ochrony swoich praw.
Zapraszamy do kontaktu z Kancelarią Radcy Prawnego Anny Kuprewicz (www.kancelaria-kuprewicz.pl) w celu uzyskania profesjonalnej pomocy prawnej.