4 maja 2021

Wyrok TSUE C – 19/20 na przykładzie zapisów umowy GE Money Bank SA

Wyrok TSUE C-19/20 z 29 kwietnia 2021 r. – jaki skutki określa dla klauzuli niedozwolonej która zbudowana jest z kilku elementów ? Jak odczytywać wnioski TSUE w tym zakresie?

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej 29 kwietnia 2021 r. wydał kolejny wyrok w polskiej sprawie „frankowej”.  Sprawa zawisła pod sygnaturą C-19/ 20, a TSUE odpowiadał na pytania Sądu Okręgowego w Gdańsku.

Jednym z zagadnień było ustalenie, czy badane w sprawie postanowienie umowne złożone z kilku elementów może być pozbawione wyłącznie elementu, który oceniany jest jako wadliwy (niedozwolony), czy upadać powinno całe postanowienie umowne.

Sprawdźmy zatem o co chodzi w problemie na zasadzie wzorca umowy GE Money Bank SA.

W ramach przykładu stosujemy wzór umowy banku GE Money Bank SA z 2008 r. Zastosowane w niniejszym wpisie wycinki odnoszą się do prawdziwego przykładu, który został zanonimizowany. Nasz przykład dotyczy umowy kredytu indeksowanego, a zatem takiego, gdzie kwota kredytu wyrażona jest w złotych polskich,  przeliczana do waluty obcej (tu CHF). Przeliczenie dokonywane jest ze złotych polskich na franki szwajcarskiej (ustalane saldo zadłużenia), a następnie z franków szwajcarskich na złote polskie (ustalenie wysokości bieżącej raty kapitałowo-odsetkowej).

W naszym przykładzie bank odsyła do zasad indeksacji zawartych w ramach § 17 umowy. W tym też paragrafie bank wskazuje, że „do wyliczenia kursów kupna / sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych w GE Money Bank SA stosuje się kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marże kupna sprzedaży GE Money Banku SA” (§ 17 ust 4 umowy).

 

 

Tym samym, klauzula przeliczeniową w naszym przykładzie składa się z dwóch elementów sprzężonych ze sobą:

  • kursu średniego NBP
  • marży kupna /sprzedaży banku, o którą korygowany jest kurs średni NBP (marża własna banku).

Czy powyższe powoduje, że klauzula przeliczeniowa jest czytelna i obiektywnie weryfikowalna? Odpowiadając na to pytanie należy zbadać w jaki sposób klauzulę przeliczeniową budują jednostkowe jej elementy składowe i czy one pozostają weryfikowalne.

I o ile nie mamy problemu z kursem średnim NBP, o tyle nieweryfikowalnym pozostaje sposób kształtowania marży własnej banku. W ramach naszego przykładu mamy zapis odnoszący się do wskazania, że odpowiednio kursy kupna / sprzedaży są kształtowane poprzez sumę lub różnicę kursu średniego NBP i marży własnej banku.

 

 

Umowa nie przewiduje sposobu kształtowania marży własnej przez bank. Bank ustalał zatem jednostronnie marżę kupna / sprzedaży, którą korygowany był kurs średni NBP i taki mechanizm powodował ustalenie kursów przeliczeniowych przez bank. Czy zatem odniesienie się do kursu średniego NBP stanowi, że klauzula przeliczeniowa jest w porządku?

Taki właśnie przykład był przedmiotem rozważań Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Otóż w odpowiedzi na zarzuty skierowane przeciwko takiemu zapisowi umownemu, przeciwnik (bank) może twierdzić, że odniesienie do kursu średniego NBP jest w porządku, a w przypadku uznania niedozwolonego charakteru ewentualnemu usunięciu podlegać będzie tylko element postanowienia umownego (marża własna banku). I na kanwie takiego problemu skierowane zostało pytanie do TSUE.

TSUE natomiast w ramach wyroku z 29 kwietnia 2021 r., w sprawie C-19/ 20 wskazał, że możliwym jest eliminacja wyłącznie elementu postanowienia umownego, ale wyłącznie w przypadku gdy element taki stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru.

Czy powyższy zapis umowny spełnia warunek odrębności? Otóż nie.

Sprzężenie dwóch elementów w postaci kursu średniego NBP oraz marży własnej banku stanowiło de facto o wskazaniu mechanizmu ustalania własnego kursu przeliczeniowego. Sprzężenie to powoduje, że pozbawienie zapisu korekty o marżę własną powoduje już modyfikację postanowienia umownego odnoszącego się do mechanizmu przeliczenia.

TSUE natomiast podkreślił w ramach punktu 67 wyroku, że sąd krajowy nie ma możliwości zmiany nieuczciwego warunku umownego:

„(67)    Zatem w przypadku stwierdzenia przez sąd krajowy nieważności nieuczciwego warunku zawartego w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w taki sposób, że niezgodny z tym przepisem jest przepis prawa krajowego dający sądowi krajowemu możliwość uzupełnienia tej umowy poprzez zmianę treści owego warunku (wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C‑70/17 i C‑179/17, EU:C:2019:250, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).”

W przypadku usunięcia marży własnej banku jako elementu postanowienia mechanizmu przeliczeniowego doszłoby zatem do zmiany postanowienia umownego. TSUE w ramach orzeczenia stwierdził, że

Wykładni art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy dokonywać w ten sposób, że z jednej strony nie stoją one na przeszkodzie temu, by sąd krajowy usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, w wypadku gdy zniechęcający cel tej dyrektywy jest realizowany przez krajowe przepisy ustawowe regulujące korzystanie z niego, o ile element ten stanowi odrębne zobowiązanie umowne, które może być przedmiotem indywidualnej kontroli pod kątem nieuczciwego charakteru. Z drugiej strony, przepisy te stoją na przeszkodzie temu, by sąd odsyłający usunął jedynie nieuczciwy element warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, jeżeli takie usunięcie sprowadzałoby się do zmiany treści tego warunku poprzez zmianę jego istoty, czego zbadanie należy do tego sądu.

Tym samym nie można dokonywać modyfikacji niedozwolonego postanowienia umownego, a modyfikacją  taką byłoby usunięcie wyłącznie elementu postanowienia, gdy elementy te pozostają ze sobą połączone. Jednocześnie w naszym przykładzie mamy właśnie sprzężenie obydwu elementów powodujące skutek w postaci ustalania kursów stanowiących narzędzie do dokonywania przeliczeń walutowych.

Skutkiem stosowania przepisów dyrektywy 93/13 jest bezskuteczność nieuczciwego warunku umownego. Biorąc pod uwagę opisany przykład powyżej, w przypadku stwierdzenia nieuczciwego charakteru elementu klauzuli przeliczeniowej (stanowiącego o istocie kształtowania tej klauzuli przeliczeniowej) to cała taka klauzula powinna upadać.

 

A co, gdy nastąpił ciąg dalszy? Aneksy a klauzule przeliczeniowe.

W naszym przykładzie, którym się posługujemy do omówienia wniosku TSUE mamy także aneksy zawierane do umowy podstawowej. Nastąpił zatem ciąg dalszy, w tym modyfikacja pierwotnego brzmienia klauzuli przeliczeniowej.

Kwestię aneksów do umów, ich skutków oraz wpływu na możliwości procesowe opisywaliśmy już w naszym wpisie tu – zerknij:

https://kancelaria-kuprewicz.pl/aneks-do-umowy-kredytu-a-klauzule-niedozwolone-w-umowie-podstawowej/

Pominiemy zatem wnioski płynące z wpisu powyżej, a skupimy się na omówieniu samej treści klauzuli przeliczeniowej.

Co natomiast ze zmianami? W naszym przykładzie zmiany były dwie, a my omówimy tutaj takie „doprecyzowanie”:

 

 

Czy zawarcie takiego aneksu powoduje eliminację niedozwolonego charakteru klauzuli przeliczeniowej? Czy można uznać, że doszło do doprecyzowania ustalania marży własnej banku?

W naszej ocenie nie doszło do 'naprawienia’ mechanizmu przeliczenia. Dlaczego, skoro bank wskazał, że opierać się będzie na wyliczeniu średnich arytmetycznych z kursów kupna / sprzedaży stosowanych do transakcji detalicznych z pięciu wymienionych banków?

Wskazać trzeba, że warunek umowny powinien być skonstruowany w taki sposób, aby zapewnić przejrzystość tego warunku. TSUE m.in. w ramach wyroku z dnia 3 marca 2020 r., C-125/18  https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=223983&pageIndex=0&doclang=pl&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=4751875
stwierdził, że konsument powinien być w stanie zrozumieć konkretne działanie metody obliczenia [w tamtej sprawie: stopy procentowej] i oszacować tym samym w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria potencjalne istotne konsekwencje gospodarcze takiego warunku umownego. Jednocześnie zdaniem TSUE sąd krajowy powinien ocenić, czy „elementy dotyczące obliczania [tej stopy procentowej] są łatwo dostępne dla każdej osoby zamierzającej zawrzeć umowę o kredyt hipoteczny, oraz z drugiej strony dostarczenie informacji na temat zmian w przeszłości wskaźnika”, na podstawie którego dokonywane jest obliczanie.

Pytanie zatem, czy odwoływanie do kursów stosowanych przez zewnętrzne banki jest czytelne i łatwo dostępne. Tutaj jest duża wątpliwość, zwłaszcza do weryfikowania kursów archiwalnych.
Dodatkowo zwracamy uwagę, że bank zastrzegł sobie, że „Marże kupna i marże sprzedaży oraz zasady ich ustalania mogą ulegać zmianom”. Tym samym w dalszym ciągu jest to nieweryfikowalne.

Mając powyższe na uwadze, wzór z przykładu stanowi mechanizm, który opisywał TSUE w ramach wyroku z 29 kwietnia 2021 r., C -19/20.

Klauzule Niedozwolone, Klauzule Przeliczeniowe, Kredyt Frankowy, Kredyt GE Money Bank, Kredyt Indeksowany, TSUE C-19/20, TSUE C-485/19

Anna Kuprewicz

Radcaw Prawny

Nieważność umowy jako jedyne roszczenie a możliwość tzw. „odfrankowienia”

21 września 2023

Anna Kuprewicz

chevron-right
Ugoda z bankiem | kredyt frankowy

20 sierpnia 2023

Anna Kuprewicz

chevron-right

Aktualności

Zobacz wszystkie

Wpisz frazę, którą szukasz