W dniu 4 października 2024 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach wydał przełomowy wyrok (sygn. akt I C 217/24) dotyczący umowy kredytowej opartej na stawce referencyjnej WIBOR. Decyzja ta budzi ogromne zainteresowanie zarówno wśród kredytobiorców, jak i specjalistów z zakresu prawa finansowego, ponieważ stanowi kolejny krok w sporach sądowych dotyczących uczciwości warunków umów kredytowych.
Czego dotyczyła sprawa, w której orzekał Sąd Okręgowy w Suwałkach?
Bank wystąpił z pozwem przeciwko konsumentowi domagając się spłaty zadłużenia wykazywanego przez bank w związku z wypowiedzeniem umowy kredytu. Zadłużenie z tytułu umowy postawione zostało w stan natychmiastowej wymagalności z uwagi na niewykonywanie obowiązków umownych przez kredytobiorcę, w tym zaprzestanie płatności rat.
Wskutek skierowanego pozwu sąd wydał nakaz zapłaty, od którego sprzeciw wniósł kredytobiorca. Sprawa została skierowana do postępowania zwykłego. Postępowanie było prowadzone przez Sąd Okręgowy w Suwałkach, sygn. akt I C 217/24.
Tym samym to bank jest w tej sprawie powodem, a kredytobiorca pozwanym. Link do wyroku i jego uzasadnienia znajduje się tutaj: https://orzeczenia.suwalki.so.gov.pl/content/$N/150520000000503_I_C_000217_2024_Uz_2024-10-04_001
Umowa kredytu, której dotyczy spór stanowiła umowę kredytu w oparciu o oprocentowanie zmienne, w tym przypadku składową była stawka referencyjną WIBOR 3M.
W toku tego postępowania pozwany kredytobiorca zakwestionował zapisy umowy kredytu. Wskazał, że w szczególności postanowienia umowne dotyczące zmiennego oprocentowania w oparciu o wskaźnik WIBOR 3M mają charakter niedozwolony (abuzywny).
Sąd dokonując ustaleń faktycznych sprawy wskazał natomiast między innymi, że „Ani w umowie kredytu, a nie w żadnym innym dokumencie związanym z jej zawarciem (jak też ustnie, na etapie przedkontraktowym) nie poinformowano kredytobiorcy czym jest stawka referencyjna WIBOR 3M, kto tę stawkę ustala i w oparciu o jakie zasady; ani w umowie kredytu ani w żadnym innym dokumencie związanym z jej zawarciem (jak też ustnie, na etapie przedkontraktowym) nie poinformowano też kredytobiorcy, gdzie może znaleźć informacje kwestii powyższych dotyczące.”
Podkreślenia wymaga fakt, iż w przypadku kredytu oprocentowanie stanowi element istotny umowy (art. 69 prawa bankowego). Stanowi ono bowiem o wynagrodzeniu kredytodawcy za udostępnienie kwoty kredytu. Oprocentowanie może być stałe lub zmienne. W przypadku oprocentowania zmiennego umowa powinna określać warunki zmiany stopy procentowej kredytu (art. 76 pkt 1 prawa bankowego). Powszechnie w przypadku oprocentowania zmiennego przyjmowano składowe w postaci stawki referencyjnej oraz marży banku. W omawianej sprawie składową oprocentowania był wskaźnik WIBOR 3M.
Sąd uznał, że kwestia braku w/w informacji stanowiła o braku możliwości dokonania pełnej oceny uczciwości zaproponowanego kredytu oraz jego ekonomicznych konsekwencji. Bank jako podmiot profesjonalny, posiadający odpowiednią wiedzę powinien przekazywać konsumentowi na etapie zawierania umowy kredytu rzetelne informacje dotyczące samego produktu jak i związanych z nim ryzyk.
Skoro oprocentowanie jest zasadniczym elementem umowy kredytu to istotne są zatem informacje w zakresie składowych oprocentowania, a zatem odnoszące się do wskaźnika referencyjnego. Mowa nie tylko o dostępności danych historycznych w zakresie stawek wskaźnika, ale także o tym kto ten wskaźnik tworzy i w oparciu o jaką metodę. Te informacje nie były już konsumentowi w omawianej sprawie dostępne.
Stan prawny
Weryfikując umowę zwrócić należy uwagę na stan prawny z dnia zawarcia umowy kredytu.
Umowa kredytu w omawianej sprawie była zawierana 20 lipca 2020 r.
Istotnym jest zatem zakres odnoszący się do wskaźnika WIBOR, w tym podmiotu go tworzącego na moment zawarcia kwestionowanej umowy.
W tym przypadku wskazać trzeba, że od 30 czerwca 2017 r. wskaźnik WIBOR ustalać zaczęła spółka GPW Benchmark S.A. Administratorem wskaźnika spółka ta stała dopiero od 16 grudnia 2020 r. Pomimo to, sąd nie uznał, aby oznaczało to urzędowy charakter wskaźnika:
Ustalenia Sądu Okręgowego w Suwałkach w sprawie I C 217/24
Sąd Okręgowy w Suwałkach uzasadnieniu wyroku w sprawie I C 217/24 w zakresie wskaźnika referencyjnego WIBOR jako składowej oprocentowania zmiennego ustalił, że:
- w umowie kredytu, jak i w żadnym dokumencie z procesu kredytowania nie ma informacji czy odniesienia czym jest stawka referencyjna WIBOR 3M, oraz jaki podmiot stawkę ustala, jakie kryteria brane są pod uwagę w zakresie kształtowania wskaźnika;
- kredytobiorcy nie poinformowano, gdzie można znaleźć informacje dotyczące samego wskaźnika referencyjnego, podmiotu go kształtującego i kryteriów tworzenia;
- kredytobiorca złożył oświadczenie w procesie kredytowania o świadomości ryzyka związanego ze zmianą oprocentowania, przy czym oświadczenie takie zostało przygotowane jako wzór dokumentu przez kredytodawcę.
Sąd uznał przy tym, że kluczowym jest poinformowanie konsumenta o tym, czym jest wskaźnik referencyjny, kto ten wskaźnik tworzy oraz na jakich zasadach.
Sąd Okręgowy w Suwałkach w uzasadnieniu wyroku I C 217/24 wskazał przy tym, że wskaźnik WIBOR nie ma charakteru urzędowego, a jego tworzenie pozostawione zostało podmiotom sektora bankowego. Dla omawianej umowy zawartej w 20 lipca 2020 r. podkreślić należy, że podmiot ustalający wskaźnik (GPW Benchmark SA) stał się administratorem 16 grudnia 2020 r. Tym samym na moment zawarcia umowy nie było administratora wskaźnika.
O niedozwolonym charakterze wskaźnika referencyjnego w omawianej sprawie w ocenie sądu przemawiał fakt, że kształtowanie wskaźnika pozostawione zostało podmiotom rynku finansowego, przy czym wg sądu nie ma znaczenia czy bank stosujący w umowie wskaźnik WIBOR był uczestnikiem fixingu. W tej sytuacji to konsument nie posiada wiedzy na temat fixingu jako sposobu kształtowania wskaźnika, w przeciwieństwie do banku. Sąd uznał, że stanowi to naruszenie równowagi kontraktowej z korzyścią dla banku a ze szkodą dla kredytobiorcy-konsumenta rażąco naruszając interesy tego ostatniego. Konsument w tej sytuacji pozbawiony został możliwości zrozumienia mechanizmu obliczania zmiennej stopy procentowej stanowiącej wynagrodzenie banku za udzielenie kredytu i oszacowania potencjalnie istotnych konsekwencji ekonomicznych takiego postanowienia umownego. Nie ma zatem zna
Niezwykle ważnym jest także przesłanka jednoznaczności i transparentności postanowienia umownego badanego pod kątem jego niedozwolonego charakteru. Postanowienie umowne powinno być zrozumiałe, jasne i jednoznaczne. Konsument powinien zatem posiadać wszelkie istotne informacje pozwalające mu podjąć świadomą i rozsądną decyzję zaciągając zobowiązanie.
W tym kontekście postawiono pytanie, czy rozsądny konsument wiedząc o zasadach tworzenia wskaźnika polegającego na hipotetycznych wartościach przyjmowanych przez uczestników kształtowania wskaźnika zdecydowałby się zawrzeć umowę kredytu ze zmiennym oprocentowaniem.
W tym kontekście sąd w zakresie obowiązku informacyjnego po stronie banku wskazał:
Tym samym konsument powinien na moment zawierania umowy posiadać informacje pozwalające mu podjąć decyzję niosącą za sobą skutki ekonomiczne.
Dodatkowo sąd wskazał, że samo złożenie oświadczenia o świadomości ryzyka zmiany oprocentowania podpisywane przez konsumenta przy zawieraniu umowy nie oznacza faktycznego poinformowania kredytobiorcy o rzeczywistych ryzykach. Taki obowiązek obciąża kredytodawcę i nie może być zastępowany formalnym oraz blankietowym oświadczeniem o świadomości ryzyk (tu wskazać należy: orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej).
O czym orzekł Sąd Okręgowy w Suwałkach w sprawie I C 217/24?
Sąd Okręgowy w Suwałkach w sprawie I C 217/24 oddalił powództwo bank. Tutaj podkreślenia wymaga fakt, że powodem (wnoszącym pozew) był bank. Bank pozywał w związku z wypowiedzeniem umowy kredytu i postawieniem roszczenia w stan natychmiastowej wymagalności. Oddalając powództwo sąd uznał, że bank nie miał podstaw do kierowania pozwu wobec wyeliminowania z umowy kredytu postanowienia dot oprocentowania i skutków takiej decyzji.
W przedmiotowej sprawie sąd uznał, że klauzule umowne odwołujące się do stawki WIBOR mogą naruszać interesy kredytobiorcy ze względu na ich nieprzejrzystość i brak możliwości przewidzenia przyszłych skutków, w tym skutków ekonomicznych i kosztów kredytu.
W konsekwencji sąd uznał, że klauzula zmiennego oprocentowania w zakresie stosowania stawki referencyjnej stanowi niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 kc).
Niedozwolone postanowienie umowne (art. 3851 § 1 kc) nie wiąże konsumenta; jest wobec niego bezskuteczne. W przypadku natomiast bezskuteczności niedozwolonego postanowienia umownego strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 3851 § 2 kc), o ile takie utrzymanie w mocy jest możliwym.
I tutaj pozostaje pytanie co do oceny skutków usunięcia przez sąd z umowy postanowienia dotyczącego oprocentowania dokonanego wyrokiem I C 217/24.
Sąd w omawianej sprawie uznał, że umowa kredytu pozbawiona zostanie w całości elementu oprocentowania, co skutkowało ustaleniem sytuacji niejako kredytu „darmowego”. W tym kontekście sąd ocenił stan spłat pozwanego kredytobiorcy uznając, że nie występuje tu zadłużenie, a bank nie miał podstaw do wypowiadania umowy kredytu.
Sąd w ramach decyzji o utrzymaniu umowy w mocy pozbawionej postanowienia dot oprocentowania powołał się na orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej C-19/20. O wyroku tym piszemy tutaj: https://kancelaria-kuprewicz.pl/wyrok-tsue-c-19-20/
Sąd uznał, że pozbawienie umowy elementu jakim był wskaźnik oprocentowania nie stanowiło o upadku całej umowy. W zakresie odniesienia do wyroku TSUE C-19/20 sąd wskazał, że kwestia usunięcia elementu jak i całego postanowienia umownego pozostawia sądowi ocenę możliwości utrzymania umowy w mocy w pozostałym zakresie.
Tutaj wskazać należy, że oprocentowanie jako wynagrodzenie za udostępnienie kapitału jest istotnym postanowieniem umowy kredytu (art. 69 prawa bankowego). Brak elementu istotnego powinien ukierunkowywać na nieważność umowy (art. 58 kc).
Podobnie wskazał Sąd Najwyższy w ramach wyroku dot umowy pożyczki (wyrok z 8 marca 2023 r, II CSKP 617/23), że bez postanowienia określającego warunki zmiany oprocentowania umowa pożyczki ze zmienną stopą procentową nie może obowiązywać.
Orzeczenie Sądu Okręgowego w Suwałkach I C 217/24 w zakresie utrzymania umowy w mocy stanowi odmienny kierunek.
Kluczowe ustalenia sądu:
- Brak rzetelnej informacji dla kredytobiorcy – Bank nie przedstawił szczegółowych wyjaśnień dotyczących mechanizmu ustalania stawki WIBOR podmiotu go kształtującego oraz ryzyk z tym związanych. Brak informacji w tym zakresie zdaniem sądu narusza zasadę równowagi stron umowy.
- Nieprzewidywalność kosztów kredytu – Wahania stawki WIBOR mogą prowadzić do znacznego wzrostu wysokości rat kredytowych. Kredytobiorca zobowiązane jest do rzetelnego przedstawiania konsumentowi informacji odnoszących się do ryzyk związanych z umową. Nie jest wystarczającym samo podpisanie przez kredytobiorcę blankietowego oświadczenia; oświadczenie takie nie zastępuje obowiązku banku w zakresie rzetelnej informacji.
- Ochrona konsumentów – Sąd podkreślił konieczność ochrony praw kredytobiorcy jako słabszej strony umowy, zgodnie z regulacjami dyrektywy UE oraz przepisami prawa polskiego.
Skutki wyroku dla kredytobiorców
Sąd Okręgowy w Suwałkach w ramach orzeczenia I C 217/24 dokonał dogłębnej analizy w zakresie obowiązków informacyjnych banku co do wskaźnika referencyjnego, jego kształtowania oraz podmiotu, który ten wskaźnik tworzy jak i samej jego regulacji. Sąd określił możliwość badania postanowienia odnoszącego się do wskaźnika referencyjnego WIBOR.
Wyrok ten może otworzyć drogę dla innych kredytobiorców posiadających umowy kredytowe oparte na stawce WIBOR do dochodzenia swoich praw przed sądem.
Istnieje możliwość uzyskania korzystnych rozstrzygnięć, takich jak:
- Stwierdzenie nieważności całej umowy kredytowej,
- „Odwiborowanie” kredytu, co może prowadzić do zwrotu nadpłaconych kwot przez bank wskutek usunięcia elementu oprocentowania zmiennego w zakresie wskaźnika referencyjnego.
Nasza kancelaria specjalizuje się w sprawach dotyczących unieważnienia umów kredytowych i ochrony praw konsumentów. Oferujemy kompleksowe wsparcie w:
- Analizie umowy kredytowej i ocenie szans na wygraną,
- Przygotowaniu pozwu i reprezentacji w postępowaniu sądowym,
- Negocjacjach z bankiem w celu uzyskania korzystnych warunków rozwiązania sporu.
Czy Twoja umowa kredytowa również może być unieważniona?
Każda sprawa jest inna, dlatego warto skonsultować się ze specjalistą. Jeśli posiadasz kredyt oparty na WIBOR i zastanawiasz się, czy Twoja umowa może być uznana za nieważną, zapraszamy do kontaktu i wykonania analizy umowy.
