Parafrazując znane powiedzenie można powiedzieć, że w życiu pewne są tylko podatki oraz sprawy spadkowe. Te dotkną każdego z nas.
Obecny stan prawny przewiduje, że spadkobierca ma możliwość wypowiedzenia się, czy spadek po swoim spadkodawcy przyjmuje wprost, z dobrodziejstwem inwentarza, czy też go odrzuca. I może tego dokonać w terminie 6 miesięcy licząc od dnia, w którym dowiedział się o tym, że dziedziczy (art. 1015 kc). Bierność spadkobiercy i upływ tego terminu oznaczać będzie, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Co jednak, gdy spadek raz przyjęty (bez względu na to czy przez złożenie oświadczenia, czy „bierność”) jest jednak niechcianym?
Nie wszystko jest stracone o ile oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, bądź też z tych przyczyn w ogóle nie zostało złożone.
Wówczas, zgodnie z art. 1019 kc, spadkobierca może taki stan rzeczy odwrócić. Spadkobierca może przed sądem uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku (również niezłożenia żadnego oświadczenia). W postępowaniu tym stosuje się przepisy dot. wad oświadczeń woli. Oznacza to, że termin na skuteczne wniesienie wniosku to rok od wykrycia błędu lub ustania stanu obawy w przypadku groźby (art. 88 § 2 kc).
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku lub odrzuceniu (również w przypadku bierności i niezłożenia żadnego oświadczenia) dokonane pod wpływem błędu dla swojej skuteczności musi być zatwierdzone przez sąd. Natomiast można się uchylić od skutków jedynie błędu istotnego (art. 84 § 2 kc).
W tym kontekście, błędem istotnym będzie niewiedza o stanie spadku (długach spadkowych), mimo powziętych przez tego spadkobiercę odpowiednich i możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku (tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2012 r., IV CSK 612/1, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2012 r. II CSK 172/12).
Drugim koniecznym elementem postępowania jest złożenie przed sądem orzekającym w sprawie oświadczenia o przyjęciu wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza albo o odrzuceniu spadku w odpowiedniej formie. Potwierdził to Sąd Najwyższym uchwałą z 22 listopada 2013 r., III CZP 77/13, OSNC 2014/9/86.
Zatwierdzenie przez sąd spełnia co najmniej dwie funkcje: potwierdza wystąpienie błędu istotnego po stronie spadkobiercy w rozumieniu art. 1019 § 1 k.c. i jednocześnie stwierdza osiągnięcie skutku prawnego uchylenia się od przyjęcia lub odrzucenia spadku w pierwotnej postaci (art. 88 § 2 k.c.).
Warto zapamiętać:
1. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu następuje zawsze przed sądem, przy czym musimy wykazać, że błąd był istotnym;
2. przed sądem składamy jednocześnie oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
3. wniosek musi zostać złożony przed upływem roku od wykrycia błędu.
Jeżeli zatem po wydaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wykryliście błąd co do złożonego przez siebie oświadczenia woli o przyjęciu lub odrzuceniu spadku – nie można zwlekać! Sytuację można uratować składając do sądu odpowiedni wniosek. Aby jednak skutecznie złożyć wniosek należy zrobić to w odpowiednim ku temu czasie.